DEPREM ve HUKUK

DEPREM ve HUKUK

BAZI HUKUKİ PROBLEMLERE DAİR

ÖZET HUKUKİ BİLGİLER *

1-Deprem nedeniyle oluşan zararlara karşı açılabilecek maddi -manevi tazminat davalarında zaman aşımı var mıdır ?

Hukukumuzda deprem nedeniyle oluşan zararlara karşı açılacak davalarda zamanaşımı vardır. Dava, zararın ortaya çıktığı tarihten yani deprem tarihinden itibaren 1 ve 10 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Buna göre deprem nedeniyle oluşan zararın öğrenilmesinden itibaren 1 yıl her halükarda deprem nedeniyle oluşan zarar tarihinden itibaren 10 yıl sonra zamanaşımı geçmesiyle süresi dolacaktır.

Ancak can kaybına dair tazminat davalarında ayrı zamanaşımı süreleri vardır.

2- Deprem nedeniyle ticari defter ve kayıtları zayi olması durumunda ne yapılması gerekir ?

Ticari defter ve kayıtların Türk Ticaret Kanununa göre 10 yıl , Vergi Usul kanununa göre ise 5 yıl saklanması gerekmektedir.

Deprem nedeniyle ticari defter ve kayıtların kaybolması, yırtılması vs şekilde zayi olması halinde Türk Ticaret Kanunu 82/7 hükmü gereğince zayi belgesi almak üzere mahkemeye başvurması gerekmektedir. Bu hükme göre, defterleri zayi olan tacir zayi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren 15 gün içinde bağlı olduğu vergi dairesi bölgesinde yetkili Ticaret Mahkemesine (yoksa Asliye Hukuk Mahkemesi) zayi belgesi almak için başvurması gerekmektedir.

Esnafların Ticaret Kanundaki bu hükümden faydalanması mümkün değildir. Bunun yerine sulh hukuk  mahkemesinden delil tespiti isteme hakları vardır.

3-Deprem nedeniyle zayi olan senet ve çeklerle ilgili neler yapılabilir?

Deprem nedeniyle zayi olan çek ve bonolarla ilgili olarak ilgili evrakın “lehdarı” ticaret mahkemesinde çek -senet iptal davası açabilecektir. Bu dava için kanunda öngörülen bir süre yoktur. (TTK651.MADDE)

4- Deprem nedeniyle  yıkılan kiralanan için kira ödenmeye devam edilmesi gerekir mi ?

Kira sözleşmesine konu menkul veya gayrimenkul zayi olduğu zamandan itibaren kira sözleşmesi sona ereceğinden kira ödenmesine gerek yoktur. Ancak durumun kiraya verene bildirilmesi gerekmektedir.

5-Deprem öncesinde keşide edilen çek veya senetlerden kaynaklanan borçların ödenmemesi mümkün müdür ?

Deprem, borçların ödenmesine engel teşkil etmemektedir. Alacaklının vadesi gelen ödenmeyen alacaklar için yasal yollara başvurma hakkı vardır.

6-Deprem nedeniyle işyeri zayi olan işveren işçisinin iş akdini haklı nedenle feshedebilir mi ?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/III. maddesi uyarınca “Zorunlu Hâller” kapsamında işveren işçiye bildirimde bulunmadan iş sözleşmesini sona erdirme hakkı vardır. Yalnız işçinin kıdem tazminatı ve varsa yıllık izin vb. gibi haklarını ayrıca  ödemesi gerekmektedir.

7-Depremde ölen işçinin mirasçıları işçilik alacaklarını işverenden talep edebilir mi ?

Depremde ölen işçinin yasal mirasçıları işçinin varsa kıdem tazminatı, yıllık ücretli izin, varsa fazla mesai gibi haklarını işverenden talep etmek hakkında sahiptir.

8-Önceden ödemesi yapılan malların deprem nedeniyle teslimi imkansız hale gelmişse alacaklı verdiği senet veya çekler için neler yapabilir?

Yapılan satış sözleşmesi gereğince borçlu nakit ödeme yapmışsa veya çek-senet vermişse ancak deprem nedeniyle satılan malların teslimi mümkün olmayacaksa satıcıya karşı menfi tespit davası açma hakkı vardır. Bu dava ile çek ve senetlerden borçlu olmadığının tespitini isteyebilir. Ayrıca açılacak sebepsiz zenginleşme davasıyla da ödenen paranın iadesi istenebilir.

9-İşyerinde oluşan zararların sigorta şirketinden talep edilmesi için neler yapılması gerekir?

Sigorta poliçesiyle güvence altına alınan mal veya değer depremle zarar görmesi halinde sigorta şirketinden bu zararın tazmini, deprem riski de poliçe kapsamındaysa talep edilebilir.

Sigorta şirketine karşı , zarar gören sigortalı zarar tarihinden itibaren 2 yıl içinde başvurulması gerekmektedir. TTK 1420.madde diğer mevzuat hükümlerinde zararın şekli ve zarar gören değere göre farklı düzenlemeler de mevcuttur .

10.Satın alınan mal (menkul-gayrimenkul) depremde zayi olmuşsa bu satın alınan malla ilgili vadesi gelmeyen borçların ödenmesi gerekir mi ? 

Genel olarak depremde yıkılan bir yapıdan kaynaklanan satış sözleşmesine dair borçlar ödenmesi gerekir. Ancak hasarın oluşmasına satın alınan malın ayıp olması yani depreme dayanaksız olduğu ispat edilebilirse menfi tespit davası açılarak borçtan kurtulmak mümkün olabilir. Burada önemli olan satın alınan taşınmazdaki hasarlı imalat ile yıkılma arasında illiyet bağının kurulmasıdır. Deprem bir mücbir sebep sayıldığından depremin oluşmasında satıcının kusuru oluşmayacağı için satıcının deprem sonrası oluşan yıkımdan sorumlu tutulması mümkün olmayacaktır. Kritik nokta, taşınmazdaki ayıp (imalat hatası veya eksikliği) olmasaydı da depremle yapıda hasar olurdu denilebilirse satıcının sorumluluğu olmaz. Ancak ayıp olmasaydı deprem dahi hasarın oluşmasına neden olmazdı denilirse (ispat edilirse) satıcının sorumluluğu doğar.

11-Vergi Usul hukuku açısından depremde Yok Olan Mallar için Emsal Bedel Tespiti mümkün müdür ?

Depremde zayi olan veya değeri azalan mallar için VUK278.madde hükümleri uygulanır.

“Kıymeti Düşen Mallar (VUK 278)

“Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerinin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.”

12- Mirasçılık belgesi nereden alınmaktadır?

Vefat edenlerin mirasçıları Noterden veya Sulh Hukuk Mahkemesinden mirasçılık belgesi alabilmektedir.

13-Deprem nedeniyle dava/icra takibi açılması düşünülen konularda dava masrafları için ödeme durumu olunmaması halinde ne yapılabilir?

Hukuk Muhakemesi Kanunu 334.maddeye göre dava veya icra masraflarını ödeme imkanı olmayan kişiler adli yardımdan yararlanabilmektedir. Buna göre dava veya icra takibi açılırken kanunda belirtilen ekonomik güce sahip olunmadığına dair beyanda bulunularak dava açılabilmektedir. Bu durumda mahkeme veya icra müdürlüğü ilgilinin ekonomik durumunun kanunda belirtilen şartlara haiz olduğuna karar verilse yatırması gereken harç ve masraflar ödenmeden dava ve icra takip işlemlerine devam edilebilmektedir.

14-Doğal Afet Sigortası (Dask) olanlar nereye nasıl başvurmalıdır ?

DASK’ı olup sigorta kapsamında olan taşınmazı depremde zarar gören sigortalı zararının giderilmesi için kuruma başvurabilir.  Zararın poliçe süresi içinde gerçekleşmesi ve zarardan itibaren en geç 2 yıl içinde kuruma  başvurmak gerekmektedir. Poliçe üst limiti 640.000TL’dir. (2023 yılı itibariyle)

15-Bankadan alınan krediye karşılık olarak ipotek verilen taşınmaz veya rehin verilen araç depremde zayi olursa banka yeni teminat isteyebilir mi ?

Bankalar, ipotek aldıkları taşınmazlara “daini mürtehin” sıfatıyla risk gerçekleşmesi halinde sigortalının haklarına halef olmaktadır. Buna göre, risk gerçekleşmesi halinde, bankanın alacağına mahsuben ,sigorta şirketi ödemeyi bankaya yapması gerekmektedir.Hal böyleyken bankanın ipoteğe konu taşınmazın zayi olması halinde yeni bir teminat istemesi hukuka uygun olmayacaktır.

16-İpotek olarak bankaya verilen taşınmaz için bankanın deprem sigortası vs yaptırmaması halinde bankanın mesuliyeti doğar mı ?

Kredi sözleşmesinde açıkça ipotek konusu taşınmaza deprem sigortası yapılması hüküm altına alınmışsa , ipotek veren otomatik ödeme talimatı veya hesabından para çekilmesine muvafakat gibi yollarlar sigorta poliçe bedelinin tahsiline izin vermişse banka yapılmayan veya yenilenmeyen sigortadan sorumlu olur. Taşınmaz sahibi zararını sigorta şirketi yerine bankadan isteyebilir.

17-Deprem riski olan binadaki kiracının kira sözleşmesini  haklı fesih hakkı var mıdır ?

Türk Borçlar Kanununa göre sözleşmenin tarafları kural olarak  sözleşmeye bağlı kalmak  zorundadır. Ancak zorunlu hallerde bu taraflardan beklenemez. Eğer kiralanan taşınmazın riskli olduğu bilimsel olarak ortaya konulmuşsa kiracı haklı sebeple sözleşmeyi feshedip taşınmazı tahliye edebilir.

                                                                      Geçmiş olsun Türkiye !

                                               Hazırlayan: Av.Arb.Mesut İSKENDEROĞLU

                                                                            04.03.2023

 * Bu sayfada muhtemel hukuki sorunlara verilen hukuki cevaplar kati olmayıp, hukuki bilgi ve tecrübemize dayalı hukuki kanaatlerimizi içermektedir.

Bu gönderiyi paylaş